به قلم: دکتر امیرحسین جهانگیر
به نام خدا
1- چرا رشته کامپیوتر؟
تحولات چند دهه اخیر جهان به وضوح نشان می‌دهد که به‌کارگیری انواع رایانه‌ها و گوشی‌های تلفن همراه در پردازش، ذخیره، بازیابی و انتقال اطلاعات در شبکه‌های ارتباطی و اینترنت و استفاده از انواع و اقسام برنامه‌های کاربردی روی آنها در همۀ عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی گسترش چشمگیری داشته است و بر همۀ رشته‌ها و تخصص‌های دیگر نیز تاثیر گذاشته است. نقش بی‌بدیل فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه علمی، اقتصادی و فرهنگی جوامع بر کسی پوشیده نیست و در نتیجه متخصصان این حوزه می‌توانند نه تنها امید بالایی به ادامه تحصیل تا بالاترین مقاطع را داشته باشند بلکه درآمد نسبتاً بالا و انجام فعالیت در لبه‌های تکنولوژی را چشم‌انداز خود در نظر بگیرند.
پس قدر تحصیل در این رشته را باید دانست و از آن برای اعتلای خود و کشور و خدمت به بشریت استفاده کرد. البته متخصص شدن و به‌کارگیری فناوری با تکنوکرات شدن تفاوت دارد. یعنی نباید همۀ عالم را با نگاه ابزاری برای تولید و ارائۀ یک فناوری یا محصول برای درآمدزایی و برتری‌جویی صرف دید بلکه مفاهیمی نظیر نوع‌دوستی، اخلاق حرفه‌ای و اجتماعی، حفاظت از محیط زیست و توسعۀ پایدار را نیز باید مد نظر قرار داد تا فناوری خود عاملی برای نابودی انسان و کرۀ زمین نگردد.
2- کدام زمینۀ تخصصی؟
در گذشته صحبت از گرایش‌های سخت‌افزار، نرم‌افزار و فناوری اطلاعات (و علوم کامپیوتر) می‌شد و دانشجویان یکی از این گرایش‌ها را در دانشکدۀ کامپیوتر (و یا ریاضی) اخذ می‌کردند ولی به تدریج مرزبندی بین این زمینه‌ها، دست‌کم در مقطع کارشناسی، بسیار کم‌رنگ شد به گونه‌ای که یک مهندس کامپیوتر باید از همۀ اینها در حد نیاز بداند تا مشکل یک صنعت را حل یا نیاز یک پژوهش را مرتفع کند. به واقع، امروزه طراحی سخت‌افزار به شدت نرم‌افزاری و بالعکس، اجرای سریع نرم‌افزارها مستلزم به‌کارگیری سخت‌افزارهای موازی و خاص‌منظوره یا برنامه‌نویسی آگاه به سخت‌افزار شده است. از سوی دیگر، چگونه حل کردن یک مسئله و ارائۀ الگوریتم با درجۀ پیچیدگی کم، جزء لاینفک مسائل مهندسی کامپیوتر شده است. همینطور امنیت اطلاعات و انتقال امن و مطمئن و سریع آن بر روی شبکه‌های کامپیوتری از دیگر دغدغه‌های مهندسی کامپیوتر به شمار می‌رود. بنابراین یک کارشناس رایانه باید طیف نسبتاً وسیعی از تخصص‌ها را با هدف حل یک مسئلۀ فنی این حوزه فراگیرد و یک راه حل منطقی و صحیح با در نظر گرفتن عواملی چون کارایی (سرعت)، قیمت، پیچیدگی سخت‌افزار و نرم‌افزار و توان مصرفی و مسائل پشتیبانی و نگهداری بیابد.
زمینه‌هایی که امروزه بسیار مورد توجه هستند شامل موارد زیر می‌شوند:
- طراحی معماری‌های (پیشرفته و موازی یا خاص‌منظوره) کامپیوتر
- سیستم‌های نهفته یعنی سامانه‌هایی که داخل یک دستگاه فیزیکی دیگر قرار می‌گیرند و اطلاعات آن را پایش و کنترل می‌کنند (مثل کامپیوتر خودرو، یا کنترلر ماشین رختشویی...)
- اینترنت اشیاء و سامانه‌های «رایا فیزیکی» یعنی کنترل و نظارت سامانه‌های مرتبط با جهان فیزیکی از طریق برقراری ارتباط بین حسگرها، رایانه‌ها (و گوشی‌ها) و محرکها بر بستر اینترنت یا شبکه‌های فراگیر مخابراتی
- شبکه‌های کامپیوتری و ارتباطی پیشرفته شامل شبکه‌های مبتنی بر نرم‌افزار و کارکردهای مجازی‌سازی شدۀ شبکه، تجهیزات پرسرعت سوئیچینگ و مسیریابی، طراحی شبکه و نرم‌افزارهای مدیریت شبکه
- هوش مصنوعی و ادراک ماشین، یعنی توانمندسازی ماشین‌ها برای انجام کارهایی مشابه انسان مثل رانندگی خودکار، درک متن و گفتار، ترجمه و ...
- داده‌کاوی و علم داده‌ها، یعنی استخراج اطلاعات ارزشمند از میان داده‌های بزرگ با اهداف تجاری، اجتماعی، برنامه‌ریزی و ...
- بیوانفورماتیک، یعنی ترکیب رایانش با علم زیست‌شناسی با هدف انجام محاسبات و شناسایی الگوهای بیماری یا ژنتیک و شبیه‌سازی بر روی سلول‌ها، زنجیره‌های DNA، طراحی پروتئین و دارو به کمک کامپیوتر و ...
- امنیت داده‌ها و شبکه با هدف مقاوم‌سازی سامانه‌ها در مقابل حملات سایبری
- مهندسی نرم‌افزار و تحلیل و طراحی سیستم‌های (کاربردی) بزرگ
- طراحی و تحلیل الگوریتم‌های پیشرفته برای حل مسائل پیچیدۀ مهندسی و علمی
از آن جا که برنامۀ درسی کنونی دانشکده فاقد گرایش است و دانشجویان باید تعدادی دروس اجباری مشترک (۸۱ واحد) به علاوه۷ درس سه واحدی از بین ۱۴ درس «الزامی» و همچنین ۱۳ واحد درس اختیاری اخذ کنند؛ اکیداً توصیه می‌شود که ۷ درس الزامی خود و ترجیحاً دروس اختیاری را هدفمند و به گونه‌ای انتخاب کنند که در دست‌کم یک یا دو زمینۀ فوق صاحب تخصص شوند و بتوانند راحت‌تر نیز ادامۀ تحصیل دهند و پژوهش کنند. بنابراین انتخاب دروس الزامی و اختیاری به صورت تصادفی، بی‌هدف و یا صرفاً بر اساس «آسان‌گیری استادان» کمک چندانی به دانشجویان در آینده نخواهد کرد و چه بسا در برخی زمینه‌ها آنها را عقب نیز بیندازد.
3- علم برای علم یا علم برای پول؟
هر چند هدف غایی تحصیل علم و کار و هر گونه تلاش باید جلب رضایت خداوند و خدمت به خلق باشد، ولی ایدۀ غالب امروزه این است که علم باید غیر از معنویت مولد ارزش مادی نیز باشد و به اشتغال و کارآفرینی و خلاقیت صنعتی بینجامد. خوشبختانه رشتۀ کامپیوتر واجد چنین شرایطی است؛ یعنی هم می‌تواند باعث آسایش بشر و رفاه و امنیت جامعه گردد و هم باعث درآمدزایی و اشتغال گردد. جالب اینجا است که از ده شرکت بزرگ کامپیوتری جهان، چندین شرکت خدمات و محصولات کامپیوتری می‌دهند و درآمدشان (با فقط چند هزار کارمند) از درآمد نفت کشور ما و مشابه بیشتر است! این را می‌توان به دو گونه تفسیر کرد:
- زمینۀ کامپیوتر و به معنای عام فناوری اطلاعات و ارتباطات هنوز کشش زیادی برای تولید کار و ایجاد ارزش افزودۀ مادی و معنوی دارد و لذا اگر بجنبیم، ما نیز می‌توانیم سری بین سرها بلند کنیم و حرفی نو بزنیم.
- وقتی یک شرکت کامپیوتری می‌تواند با چند هزار کارمند به اندازه یک کشور چند ده میلیونی درآمد کسب کند و یا بیشتر، آیا نباید به خود آییم و چند برابر وضعیت کنونی خلق ثروت نموده، به جای مصرف بی‌رویۀ منابع طبیعی خود و محروم کردن نسل‌های بعد از این نعمت خداداد، با استفاده مناسب‌تر از عقل و تلاش بیشتر تولید و نوآوری کنیم؟
بنابراین هر چند دانش‌افزایی و کسب علم به تنهایی پسندیده و شیرین است ولی حتماً باید به دنبال ایجاد ارزش افزوده، چه مادی و چه معنوی، باشیم چون جهان پیرامون ما در مسائل اقتصادی بی‌رحم و سخت‌گیر است.
4- سخن آخر: دوران تحصیل را چگونه بگذرانیم؟
برخی در دوران دبیرستان و برای آمادگی برای کنکور آن‌قدر سختی کشیده‌اند که یکی دو سال اول دانشگاه را می‌خواهند فقط استراحت یا خود را «رهاسازی» کنند. حال آن که شبیه ورزش، به‌هیچ‌وجه بدن (در این جا ذهن) را نباید از تمرین و تکاپو بازنگهداشت زیرا بعد از مدتی عضلات شل و بدن بی‌رمق و ناتوان می‌شود. پس به‌هیچ‌وجه ترم‌های اول را سبک نشمرید و ترم‌های بعد را نیز به طور پیوسته در تلاش برای یادگیری عمیق (و نه سطحی و دم دستی) باشید زیرا کارفرمایان آیندۀ شما کسانی را جذب خواهند کرد که باسوادتر، منظم‌تر، مسئولیت‌پذیرتر و ماهرتر باشند و گذران دوران تحصیل به شکل «باری به هر جهت» قطعاً در آیندۀ تحصیلی و شغلی شما اثر سوء خواهد گذاشت.
برخی دانشجویان نیز که «دستی بر آتش» دارند و مثلاً اهل برنامه‌نویسی هستند خیلی زود جذب بازار کار و گاه فریفته یا مغرور بدان می‌شوند غافل از اینکه ده‌ها و صدها و شاید بیشتر «کدزن» مثل ایشان بتوان پیدا کرد ولی باسواد کامپیوتر کم. بنابراین حتی‌الامکان زود غرق کار بیرون نشوید و درس‌ها را اولویت اول قرار دهید. خوشبختانه دانشکدۀ کامپیوتر از سال ۱۳۹۸ بانی یک حرکت جدید در کشور در زمینۀ کارورزی شده است که به طور قانونی و حساب‌شده اجازۀ همکاری با صنعت و شرکت‌ها را در حین تحصیل برای دانشجویان کارشناسی فراهم می‌آورد.
برخی دانشجویان نیز فقط به دنبال نمره گرفتن از استادان «سهل‌گیر» برای اخذ پذیرش از دانشگاه‌های خارج از کشور و یا امتیازات دیگر هستند. گرچه برخی با این شگرد، یعنی گرفتن دروس فقط بر مبنای میانگین نمرۀ کلاس، ممکن است معدل خود را بالا ببرند ولی باز هم تاکید می‌کنم این سواد، مهارت، تلاش پیوسته، نظم و تمرکز است که چه در دانشگاه و چه در محیط کار شرط پذیرش و موفقیت بزرگ است. پس سعی کنید آنچه را که باید یاد گیرید به درستی و با اِتقان (یعنی تمام و کمال) فرا بگیرید و در این راه از زحمت کشیدن خسته نشوید چرا که این تلاش یکی از بهترین خاطرات زندگی‌تان خواهد بود.
